Aan Dries van Agt, die op 5 februari hand in hand met zijn vrouw Eugenie uit het leven stapte, hebben we het wettelijke onderscheid tussen soft- en harddrugs te danken en de decriminalisering van cannabis. De vader van het gedoogbeleid was een groot politicus en een zeer aimabel mens. 

In veel necrologieën en terugblikken op leven en werk van Dries van Agt komt de introductie van het gedoogbeleid in 1976 er bekaaid vanaf, als er al aandacht aan wordt besteed. Dat is raar. Want inmiddels vindt het destijds revolutionaire idee om cannabis te decriminaliseren en te reguleren wereldwijd navolging. 

Dat heeft hij zelf nog meegemaakt. Toen ik hem in 2016 vroeg of hij als surprise act zou willen spreken op Cannabis Bevrijdingsdag, wilde hij dat doen op voorwaarde dat ik hem bij zou praten over de actuele ontwikkelingen op dit gebied. Als hij ging spreken, wilde hij wel weten waar hij het over had. Dus ging ik naar Nijmegen en bracht een middag bij hem thuis door, in het ruime kantoor waar hij sigaren mocht roken van zijn Eugenie.

Hij maakte grote indruk op me. Door zijn interesse, zijn humor en zijn bloemrijk en uitbundig taalgebruik. Ik legde hem zo goed mogelijk uit wat er binnen en buiten Nederland gebeurde rond cannabis. Hij vertelde mij over de achtergronden van de fameuze wijziging van de Opiumwet in 1976, de geboorte van het gedoogbeleid. (wie wil weten hoe dat destijds precies ging verwijs ik naar dit artikel (PDF) uit 2009 toen Van Agt de Cannabis Culture Award won.

Kort daarna, op 12 juni 2016, maakte Dries van Agt zijn opwachting in het Flevopark in Amsterdam voor de achtste editie van Cannabis Bevrijdingsdag. In de backstage mocht ik mijn ouders aan hem voorstellen; mijn vader zou hem die avond terug naar Nijmegen rijden. Ik maakte een rondje over het veld met de voormalige minister-president; de bezoekers reageerde zonder uitzondering eerst heel verbaasd en daarna vol warmte, lachende gezichten en omhooggestoken duimen. 

Ook vanaf het podium stal Van Agt de show. ‘Makkers!’, riep hij, ‘Het laatste nieuws is verrekte goed. Het laatste nieuws is dat Canada, ja Canada, heeft besloten om cannabis te legaliseren. En waarom is dat nou zo belangrijk? Belangrijker dan drie of zelfs vele malen drie Amerikaanse staten bij elkaar? Canada heeft een enorme morele en politieke invloed in West-Europa… dus dat kan hier niet onbeantwoord blijven!’

Bij deze en andere gelegenheden vertelde Van Agt dat hij en volksgezondheidsminister Irene Vorrink cannabis in de jaren zeventig volledig wilden legaliseren. Maar daar ontbrak voldoende draagvlak voor in het kabinet Den Uyl, dus werd het decriminaliseren en gedogen. Het beleid bleef onvoltooid en is dat tot op de dag van vandaag. 

Maar toch: decennia lang was Nederland een lichtend voorbeeld voor activisten en progressieve bestuurders en politici over de hele wereld. Met onze coffeeshops en het door Van Agt en Vorrink ingevoerde gedoogbeleid bewezen we dat de hemel niet naar beneden valt als je cannabis gewoon in winkels verkoopt en consumptie en bezit toestaat. 

In 1996, twintig jaar na de wijziging van onze Opiumwet en de decriminalisering van cannabis, legaliseerde Californië als eerste Amerikaanse staat medicinale cannabis. Anno 2024 is medicinale cannabis in 38 Amerikaanse staten legaal en recreatieve cannabis in 24 staten. Canada legaliseerde in 2018 recreatieve cannabis, als eerste G7 land. In Duitsland, het rijkste en invloedrijkste land van Europa, gaat de eerste fase van legalisering zeer waarschijnlijk dit voorjaar in. 

Laten we nooit vergeten dat Nederland, dankzij Dries van Agt, als eerste land ter wereld deserteerde in de door de VS verzonnen en aangejaagde oorlog tegen cannabis en historische eerste stappen zette richting legalisering van de plant. Alleen daarom al verdient hij een standbeeld. 

Tekst: Derrick Bergman, voorzitter stichting Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod