2022 was het jaar van de oorlog in Oekraïne en het einde van de corona lockdowns. Thailand legaliseerde als eerste land in Azië cannabis en de Ampelkoalition presenteerde de hoofdpunten van de legalisering in Duitsland. De Tsjechische regering kondigde haar legaliseringswet aan voor maart 2023.
De burgemeester van Brussel, Philippe Close, zei dat hij ‘werkelijk niemand’ kent ‘die nog nooit een jointje heeft geprobeerd’ en hoopt dat er in Brussel coffeeshops komen. Het aantal Amerikaanse staten waar recreatieve cannabis legaal is steeg door naar 21. En in New York opent op 29 december de eerste legale wietwinkel zijn deuren.
In Nederland trad het vierde kabinet Rutte aan, met Dilan Yesilgöz (VVD) als justitieminister en Ernst Kuipers (D66) als minister van VWS. Kuipers bracht een werkbezoek aan een coffeeshop; een primeur voor een VWS minister. Op 12 maart overleed Doede de Jong, biologisch wietkweker, cannabisactivist en boegbeeld en vergadervoorzitter van het VOC.
Het VOC publiceerde en verspreidde een zevende brochure -ook wel bidbook genoemd- met actuele en verifieerbare informatie over cannabis. Op het omslag prijkt de Duitse bondskanselier Olaf Scholz. Alle 225 Kamerleden ontvingen een exemplaar en we informeerden de drugswoordvoerders in de Eerste en Tweede Kamer ook met brieven, mails en via Twitter.
In oktober stonden we stil bij ‘een lullig lustrum’; vijf jaar eerder kondigde het kabinet Rutte III aan dat er een experiment met gereguleerde cannabisteelt zou komen in tien gemeenten. Sindsdien ligt de al in de Tweede Kamer aangenomen wietwet van D66 in de ijskast en blijft de wietproef kampen met vertraging en aanloopproblemen. Eerder deze maand schreven de verantwoordelijke ministers aan de Tweede Kamer dat de gereguleerde cannabis pas in het eerste kwartaal van 2024 verkocht zal kunnen worden.
De burgemeesters van de wietproefgemeenten raken steeds gefrustreerder over de extreem trage voortgang. Paul Depla (Breda) en Theo Weterings (Tilburg) bepleiten een ‘experiment in het experiment’. De enige teler die al produceert, Fyta, zou aan de shops in hun steden moeten gaan leveren, naast hun huidige leveranciers. Maastricht en Heerlen zijn daar dan weer fel tegen, maar ze zijn ook ‘zeer ontstemd’ over de traagheid. Heerlens burgemeester Roel Wever dreigt zelfs ‘uit de wietproef te stappen’ als die niet in 2024 start.
De zogenoemde experimenteerfase, waarin de gereguleerde cannabis te koop zal zijn, gaat vier jaar duren. Dan volgt een afbouwfase van zes maanden, maar die kan met anderhalf jaar worden verlengd als ‘besloten wordt om het experiment in algemeen geldende wetgeving om te zetten’ (kst-36279-3). Daarmee zitten we dus in het jaar 2030. Tot die tijd verandert er niets voor de coffeeshops die niet aan de proef meedoen; ruim 85 procent van het totaal.
Op de dag dat burgemeester Depla het plan voor een experiment in het experiment bekend maakte, deed hij mee aan een paneldebat bij het jubileum symposium van coffeeshopbond PCN. Hij noemde daar nog een mogelijkheid om vaart te maken met de wietproef. Depla: ‘Laten we ook beseffen: het experiment gaat eigenlijk alleen maar om te testen of de markt gereguleerde wiet accepteert en of we in staat zijn om een gereguleerde cannabisketen te realiseren. Daar heb je misschien helemaal niet zoveel tijd voor nodig.’
Dat het mogelijk is om tijdens het spel de spelregels te veranderen blijkt uit de toevoeging van een elfde gemeente aan het experiment. Dat betekent dat ook de experimenteerfase ingekort kan worden. En dat nodeloos strenge en gedetailleerde regels kunnen worden aangepast of geschrapt. Meer flexibiliteit, minder krampachtigheid.
Kuipers toont zich oprecht betrokken bij de wietproef en het cannabisbeleid; hopelijk heeft hij de moed om door te pakken. Niet alleen met de wietproef en de coffeeshops, maar ook als het gaat om de groep die centraal zou moeten staan: de cannabisconsumenten. Nog steeds heeft die consument geen wettelijk recht op het bezit van cannabis. De politie kan dus elke hoeveelheid, ook onder de vijf gram, op elk moment in beslag nemen.
De wietproef verandert hier niets aan. Ook bezit van de gereguleerd geteelde wietproefwiet wordt -als die eindelijk te koop is- slechts gedoogd. Dit is absurd en onverdedigbaar. Een tweede blinde vlek is de thuisteelt. De tijd dat kleinschalige thuisteelt voor eigen gebruik werd gedoogd ligt al lang achter ons. Huisuitzettingen van kleine thuistelers zijn aan de orde van de dag, vaak op basis van de wet Damocles, die met een heel ander doel is ingevoerd.
Woningbouwcoöperaties en andere verhuurders kunnen mensen op straat zetten voor elke vorm van wietteelt, ook voor één plant op het balkon. Disproportioneel en achterhaald; in vrijwel alle landen en staten met legale cannabis is thuisteelt onderdeel van de regulering. Dankzij LED lampen, geurfilters en kweektenten –allemaal te koop bij Bol.com– is het makkelijk om binnenshuis zonder (brand)gevaar of overlast een paar planten te kweken.
Dit kabinet repareert veel zaken die in het verleden verkeerd zijn aangepakt, van de toeslagenaffaire tot de verduurzaming en de gaswinning in Groningen. Ook het cannabisbeleid verdient een fundamentele herziening, waarbij fouten uit het verleden worden hersteld. Zoals het ingezetenencriterium, het buitenlanderverbod voor coffeeshops, dat nog slechts in een handvol gemeenten wordt gehandhaafd. Of het verbod voor coffeeshops om hun wiet en hasj te laten testen op vervuiling en pesticiden.
Ook de zogenaamde nuloptie, de mogelijkheid voor gemeenten om geen enkele coffeeshop binnen hun grenzen toe te staan, moet van tafel. Bij het begin van de eerste corona lockdown in maart 2020 heeft de overheid de coffeeshop erkend als essentiële voorziening, die bereikbaar moet blijven voor de burger. Net als de supermarkt en de apotheek, die de gemeente ook niet categorisch mag weigeren.
In Amerika noemen ze de nuloptie ‘opt-out’ en onderzoek laat zien dat dit een belangrijke oorzaak is van de weinig succesvolle legalisering van recreatieve cannabis in Californië. Twee derde van de Californische gemeenten staat geen wietwinkels toe, waardoor consumenten op de ongereguleerde markt blijven kopen.
De korte Forbes documentaire ‘How America botched cannabis legalization’ laat zien waarom het mis ging met de legalisering in Californië. Kort samengevat: overregulering en overmatige belastingheffing. Nederland kan leren van de ervaringen in de VS en Canada. Een paar cruciale lessen: maak ruimte voor kleine ondernemers, betrek de legacy market -de bestaande kwekers en winkels- en voorkom marktdominantie door een paar grote spelers.
Na ruim twintig jaar waarin het ministerie van justitie het cannabisbeleid vrijwel volledig naar zich toetrok, lijkt het ministerie van VWS eindelijk invloed terug te winnen. Dat is winst. Maar er mag nog wel een tandje bij om de genoemde blinde vlekken aan te pakken: recht op bezit, thuisteelt, verbod op lab-testen voor coffeeshops, de nuloptie en het ingezetenencriterium.
Omdat Nederland regulering en legalisering van cannabis zo lang voor zich uit heeft geschoven, hebben we dit proces nog niet verknoeid. Laten we leren en profiteren van de expertise en ervaring in eigen land en de lessen uit het buitenland om dat niet te laten gebeuren.
Fijne feestdagen en alle goeds voor 2023,
Derrick Bergman
Voorzitter stichting Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod