In zijn meesterwerk “De Goddelijke Komedie” beschreef Dante Alighieri het vagevuur: een plek van zuivering voor overledenen die geen zondaars waren, maar ook geen heiligen. Na een korte loutering lag de weg naar de hemel dan weer open. 

In deze longread daalt ook columnist Mario Zwart af in een tussengebied: de schemerzone tussen verboden en toegestaan, een gebied dat wij cannabis-liefhebbers kennen als geen ander.

De schemerzone tussen “verboden”en “toegestaan”

Eerst wat licht in deze duisternis. Wat bedoelen we met legaliseren, reguleren en zo voorts? 

Legaliseren

Je mag een middel maken, verkopen, bezitten en gebruiken, binnen regels die de overheid oplegt. Soms zijn dat weinig regels (koffie, tomaten), soms veel (tabak, auto’s).

Wordt de consument beter van legalisering? In principe wél. De consument wordt niet meer gestraft en kan nu rekenen op een gecontroleerd, legaal geproduceerd product. Maar niet altijd! Een slecht legaal systeem kan beroerder uitpakken dan een goed werkend illegaal of gedecriminaliseerd systeem. Bijvoorbeeld als de overheid de cannabis te zwaar reguleert, te zwaar belast of te strenge straffen zet op overtreding van de regels. Zoals altijd: the devil is in the details. 

Reguleren

De overheid legt regels op aan producenten, verkopers en consumenten. Kan dit ook voor illegale middelen? Ja, maar het is raar. Alsof je zegt: uw scooter mag maximaal 45 km/u rijden én scooters zijn streng verboden”. Toch is dat wat onze Wietproef doet: de cannabismarkt “reguleren” terwijl cannabis illegaal blijft. 

Liberaliseren

Aan het product worden minder regels opgelegd dan voorheen. Kan volgens mij weer alleen met legale producten.

Decriminaliseren [1]

Het middel blijft illegaal, maar de consument krijgt geen straf, een lichtere straf, of een ander soort straf (of zelfs behandeling). Een fijn voorbeeld is New York, waar blowen op straat niet meer bestraft wordt, in afwachting van de legalisering die eraan komt. Een minder vrolijk voorbeeld is Frankrijk. Daar sleept Justitie cannabisconsumenten niet meer voor de rechter, maar geeft ze een boete van €200. Die boetes worden nu bij duizenden tegelijk uitgeschreven. En daarmee is de consument per saldo slechter af: in plaats van een minimale kans op een rechtszaak loopt die er nu een grote kans op een boete. 

Ook Nederland werkt de verschuiving (bij ons van strafrecht naar bestuursrecht) negatief. De kleine thuisteler is niet meer bang voor de strafrechter, maar wél voor de burgemeester, die met de Wet Damocles in de hand de woning (pardon, het “drugspand”) mag sluiten. In veel opzichten is “dakloos gemaakt worden” een zwaardere sanctie dan gevangenisstraf[2]. 

Cannabis in de Nederlandse schemerzone: vier soorten gedogen

Ons cannabis-gedoogbeleid valt dus onder decriminaliseren. En volgens mij hebben we inmiddels in Nederland vier soorten gedogen:

1. Gedogen van verkoop in coffeeshops
2. Gedogen van bezit van een ‘gebruikshoeveelheid’
3. Gedogen kleinschalige teelt (max 5 planten)
4. Gedogen van grootschalige teelt (wietproef)

1. Gedogen van verkoop in coffeeshops

“Verkoop van wiet blijft verboden, maar geven we geen straf als u zich aan de regels houdt”[3]. Dit was eind jaren 1970 een aardige, tijdelijke oplossing, in afwachting van legalisering, die echter nooit kwam. En na bijna 50 jaar (!) gedogen stelt de overheid zich meer en meer op als een vervelende, treiterende partner.

2. Gedogen van bezit van een ‘gebruikshoeveelheid’

“Het blijft verboden, maar in richtlijnen is vastgelegd dat OM en Justitie nooit vervolgen voor minder dan 5 gram”. Oom Agent mag uw wietzakje afpakken, maar als het minder dan 5 gram was, krijgt u verder geen straf. 

3. Gedogen kleinschalige teelt (max 5 planten)

“Het is verboden, maar bij maximaal 5 planten zal de overheid meestal geen vervolging instellen, maar soms wel”. En de adder onder het gras: de echte straf komt allang niet meer van het strafrecht, maar uit het bestuursrecht (burgemeester timmert uw huis dicht) en het privaatrecht (verhuurder zegt de huur op, ook voor één plant op het balkon). 

4. Gedogen van grootschalige teelt (wietproef)

“Telen blijft strafbaar, maar als u zich aan de regels houdt, is het niet strafbaar.” Let op, dit is dus anders dan bij de coffeeshops, dáár blijft de verkoop van cannabis strafbaar, maar belooft de overheid dat ze (onder voorwaarden) de wet niet zal niet zal handhaven. Die logica is nog te volgen: de overheid moet nu eenmaal prioriteiten kiezen, en kiest nu om het verbod op de verkoop van cannabis niet altijd te handhaven. OK. 

Maar bij de wietproeftelers ligt het anders. Telen voor recreatief gebruik blijft volgens de Opiumwet altijd strafbaar, geen uitzonderingen, geen ontheffingen, maar er komt een nieuwe wet bij, die zegt: “Behalve dan voor de deelnemers aan de wietproef”. 

Een maffe oplossing. Terecht waarschuwden rechters hiertegen.

Dat kan toch veel beter worden geregeld?

• Beste: we legaliseren cannabis, inclusief redelijke regels voor telers. 

• Minder goed: cannabis blijft verboden. In de Opiumwet nemen we op dat -net als voor medicinale wiet al geldt- ook telers van recreatieve wiet [4] een Ontheffing kunnen aanvragen. 

• Slecht: we gaan de teelt gedogen, net als de verkoop in coffeeshops. Dus het blijft strafbaar, maar de overheid belooft niet te zullen handhaven mits de telers zich aan een aantal regels houden.

• Slechtste: de huidige oplossing: telen blijft strafbaar voor iedereen, geen ontheffingen, maar in de experimentwet (een soort side letter bij de wet) schrijven we op dat dit onderdeel van de Opiumwet niet meer geldt voor een select gezelschap. 

Waarom koos overheid niet voor een Ontheffing Opiumwet? Is het omdat VVD en CDA willen vasthouden aan de fictie dat recreatieve teelt per definitie, zonder uitzondering, is “verboden door de VN”? Omdat ze geen zekerheid willen bieden aan telers? Omdat MinJ&V, burgemeesters en OM het “gedoog-scenario”, waarin de overheid bedrijven&burgers hard mag straffen om ‘t kleinste foutje, prima bevalt? Wie zal het zeggen.

Wég met gedogen, wég met de Wietproef, wég met de Wietwet, legaliseer!

Gedogen is een tijdelijke noodoplossing. “In afwachting van uw bouwvergunning mag u vast gedoogd aan de slag”. Maar als structurele oplossing is het waardeloos: consumenten en bedrijven blijven onnodig in onzekerheid, er heerst rechtsongelijkheid (alles hangt af van de burgemeester die in jouw woonplaats wordt benoemd) en de consumentenbelangen worden geschaad. 50 jaar gedoogbeleid resulteerde in dure cannabis van matige kwaliteit. [5]

Alleen legalisering is een zinvolle stap. Zeker als je ziet dat andere landen in één stap van een totaalverbod naar totale legalisering gaan, dan moeten wij dat zeker kunnen. 

Als we toch tussenstappen willen zetten, dan zó: 

• Stap 1: sta toe dat burgers 5 wietplanten mogen telen. Geef vandaag nog een aanwijzing aan OM en Politie: “Laat die plantjes gewoon staan, jongens en meisjes” en pas morgen de Opiumwet aan.

• Stap 2: geef de geselecteerde Wietproef telers een Ontheffing Opiumwet, zodat zij echt legaal kunnen werken en zonder rechtzaken of gedoe (bijvoorbeeld een bankrekening kunnen openen).

• Stap 3: Sta iedereen toe om cannabis te kweken, leg verkopers de plicht op om het product te laten testen. Net zoals de supermarkt ook tomaten kan inkopen waar ze wil, met alleen eisen aan het product over bestrijdingsmiddelen e.d. 

• Stap 4: Voer een redelijk vestigingsbeleid in voor de cannabissector, dat in elk geval niet strenger is dan dat voor de alcoholsector.

Naar het Licht!

Dante Alighieri is inmiddels 600 jaar dood. Nu is het onze beurt om een culturele prestatie van formaat neer te zetten. Laat ons cannabisbeleid opstijgen, door het vagevuur, naar het Licht. Legaliseer! 

---

^[1] Inclusief depenaliseren. Zie voor meer details onder andere Hughes, Stevens e.a. (2019). https://harmreductioneurasia.org/wp-content/uploads/2019/07/Hughes-et-al-ISSDP-2019-Models-for-the-decriminalisation-depenalisation-and-diversion-of-illicit-drug-possession-FINAL.pdf

^[2] In de gevangenis heb je een dak boven je hoofd en na de straf ga je gewoon terug naar huis. En bij de lichtere straffen (en laten we wel wezen, een wietplant in de tuin is géén zwaar vergrijp) mogen gevangenen overdag de poort uit en in het weekeinde ook thuis slapen. Een gevangene is vaker thuis dan iemand die door de burgemeester of woningbouwvereniging dakloos gemaakt wordt !

^[3] Zoals geen reclame, 18+, en alleen ouderwetsche hasj, wiet en spacecake op het menu.

^[4] Ik vind het onderscheid medicinaal versus recreatief volkomen zinloos. U zwemt voor eenh betere conditie (medicinaal) en omdat u het leuk vindt (recreatief). Maar goed, we zitten nu eenmaal met dat onderscheid.

^[5] En mét het risico dat er gevaarlijke chemicaliën op de wiet zitten. Het is coffeeshops expliciet verboden om daarop te testen.