Discussie stuk Han van der Maas: zo krijgen we legalisering hoger op de politieke agenda

Han L.J. van der Maas
Han van der Maas. Foto: UVA

Hoogleraar Psychologie Han van der Maas schreef een prikkelend en gedegen discussiestuk over de vraag hoe het kan dat voorstanders van legalisering gelijk hebben, maar dat niet krijgen en wat we daaraan kunnen doen.

‘Wat nodig is een actieplan om de publieke opinie, die al voor legalisering is, tot uiting te laten komen in de verkiezingsuitslag. De legalisering moet veel hoger op de agenda.’

 

Zo krijgen we legalisering hoger op de politieke agenda

 
Han van der Maas is hoogleraar Psychologie aan de Universiteit van Amsterdam en verbonden aan het Institute of Advanced Study (IAS) van de UvA waar complexiteitsonderzoek centraal staat.
 

Gelijk krijgen

Voorstanders van de legalisering van drugs hebben het grootste gelijk van de wereld maar krijgen dat niet. Ik zal hier geen poging doen zieltjes te winnen, wie de argumenten voor legalisering wil lezen kan terecht bij honderden uitstekende bronnen, variërend van online video’s, journalistieke bijdragen, opinies en wetenschappelijke literatuur (Het Cannabis Manifest van het VOC is een uitstekend voorbeeld).
 

Consensus

De consensus onder experts over de mislukking van de War on Drugs overstijgt die van de consensus onder experts over de klimaatverandering. Vrijwel alle literatuur roept op tot legalisering of in ieder geval decriminalisering en regulering.
 

Genegeerd

 
Een belangrijke vraag is waarom al deze experts al zolang genegeerd worden. In de huidige discussies over liquidaties, bedreigingen van burgemeesters en de infiltratie in de bovenwereld wordt de enige echte oplossing van decriminalisering niet serieus besproken in de media en in de politiek. Opnieuw kiest de overheid voor meer investeringen in politie en justitie, investeringen die de problemen alleen maar zullen versterken.
Een belangrijke vraag is waarom al deze experts al zolang genegeerd worden
 

Twee analyses


Dit stuk gaat dus niet over gelijk hebben maar over gelijk krijgen. Ik wil hierover twee analyses delen. De eerste is dat voorstanders van legalisering consensus moeten bereiken over hoe de legalisering plaats moet vinden. Hoe terecht ook de afwijzing van de status quo is, zonder helder alternatief staat men zwak.
 

Tegenstanders


De tweede betreft kennis over de tegenstanders. Wie zijn nu precies de opponenten van de legalisering? Waarom zijn zij ongevoelig voor het causale verband tussen het verbod op drugs en de onbeheersbare georganiseerde misdaad? Waarom bijvoorbeeld zijn VVD’ers voor zelfbeschikking als het gaat om de zware en dodelijke drugs tabak en alcohol, maar schieten ze in de ‘law and order’ reflex als het gaat om softdrugs als cannabis en xtc? Waarom omarmt de ChristenUnie de War on Drugs, tegen alle wetenschappelijke evidentie in?
 
Waarom omarmt de ChristenUnie de War on Drugs, tegen alle wetenschappelijke evidentie in?
 

Scenario denken

Ik heb vele bronnen bestudeerd en wat opvalt is dat het alternatief voor de status quo vaak niet wordt uitgewerkt. Willen we decriminaliseren of echt legaliseren? Geven we de handel in drugs helemaal vrij of komt de handel in handen van de staat? Gaan we alle drugs legaliseren of alleen softdrugs? Kan Nederland dit alleen of wachten we op Europese consensus?
 

Voorbeelden


Het is niet zo dat er geen antwoorden op deze vragen bestaan en er zijn voorbeelden van meer of minder geslaagde legaliseringstrajecten. Het Nederlandse drugsbeleid zelf, waarin gebruik is gedecriminaliseerd, is daar een voorbeeld van. De legalisering in Canada gaat veel verder, en zal nauw gevolgd moeten worden. De nieuwe Nederlandse wet op Kansspelen, die online gokken bij commerciële aanbieders mogelijk maakt, is een ander uiterst relevant geval. Er zijn dus voorbeelden en deelantwoorden, maar er is gebrek aan consensus onder voorstanders van legalisering op de vragen die ik hierboven stelde.
 
Tabak

Critici van legalisering kunnen ook wijzen op gevallen waarin de legale status van drugs geen succes is, of in ieder geval tot zeer omvangrijke schade aan de volksgezondheid heeft geleid. Het beste argument tegen legalisering is de gezondheidsschade aangericht door tabak. Roken is sterk verslavend en extreem schadelijk, met naar schatting vele miljoenen doden per jaar wereldwijd. Ook gematigd gebruik is helaas schadelijk. Volgens de WHO loopt de sterfte door passief meeroken wereldwijd in de honderdduizenden per jaar. De schadelijke effecten zijn inmiddels tientallen jaren bekend maar het terugdringen van het gebruik verloopt uiterst moeizaam. Zelfs in het beste geval zullen er nog tientallen miljoenen doden vallen in deze epidemie.
 
Alcohol
 
Ranking van drugs naar schadelijkheid, RIVM, 2009
En dan alcohol. In wetenschappelijke classificaties van drugs staat alcohol steevast in het rijtje van zeer schadelijke harddrugs. Ongeveer 80% van de Nederlandse volwassenen gebruikt alcohol op dagelijks of wekelijkse basis en is dus een harddruggebruiker, met enorme gevolgen voor de volksgezondheid. Het laatste voorbeeld is de opiatencrisis in de VS waarin per jaar tienduizenden doden vallen.
 
De grote meerderheid van deze slachtoffers zijn begonnen als patiënten in de reguliere zorg die, onder invloed van de farmaceutische industrie, zwaar verslavende legale opiaten voorschreef.
 

Worst-case-scenario’s


Voorstanders van legalisatie van drugs moeten zich deze worst-case scenario’s aantrekken. De lange termijneffecten van veel nieuwe drugs zijn nog onbekend. In het ergste geval legaliseren we drugs die na enige tijd zeer algemeen en frequent gebruikt gaan worden, uitgebaat worden door een machtige industrie die zich enkel laat leiden door winstbejag, met ernstige gezondheidsschade op de lange termijn. Op korte termijn leidt legalisering zover bekend niet tot meer gebruik, maar de lange termijneffecten van legalisering op gebruik zijn onduidelijk. Voor heel veel stoffen geldt dat langdurig en veelvuldig gebruik gezondheidsrisico’s in zich draagt. Dit worst-case scenario moet serieus doordacht worden en vergeleken worden met de huidige toestand van veelvuldig illegaal gebruik en drugscriminaliteit, een worst-case scenario op zichzelf.

 

Ken uw vijand

 

Ik onderscheid vijf typen tegenstanders van legalisering, de eerste twee met aanzienlijke politieke macht. Ik noem ze de law and order conservatief, de religieus, de zero-risk medicus, de bezorgde ouder en de drugsbaas zelf.
De eerste categorie wordt verpersoonlijkt door Ivo Opstelten. De War on Drugs is een diep beleefd geloofsartikel van conservatieve VVD’ers. De law and order mentaliteit is die van de macht. Drugs en criminaliteit zijn onkruid, en onkruid roeien we uit. Legalisatie is capitulatie. Deze mentaliteit zien we in conservatieve kringen en in delen van het opsporingsapparaat. De onderliggende motieven zijn macht en arrogantie. Opmerkelijk is dat deze groep zelf niet vrij is van zwaar drugsgebruik (de sigaar- en jenevercultuur).
 

Slachtoffers

 
De meest cynische interpretatie van de motieven van deze groep tegenstanders komt uit de VS, de bakermat van de War on Drugs. Een beroemde stelling is daar de volgende: “There are more black men in US prisons today than there were slaves in 1840, and they are being used for the same purpose; working for private corporations at 16 to 20 cents an hour.” Dit motief speelt in Nederland vermoedelijk geen rol, maar ook hier maakt de War on Drugs meer slachtoffers onder economisch achterblijvende bevolkingsgroepen.
 

VVD


Wat positief stemt is het bestaan van de liberale stroming in de VVD, verpersoonlijkt door Frits Bolkestein. Ook van belang is dat Forum voor Democratie in haar verkiezingsprogramma de legalisering van, in iedere geval, softdrugs ondersteunt. Voor rechts (en links) liberalen is het beginsel van individuele vrijheid essentieel in hun benadering van drugs. De mens heeft een universele behoefte aan geestverruimende middelen en zolang hij of zij anderen hiermee niet lastigvalt is dat geen probleem.
Overigens gebruiken ook conservatieve VVD’ers dit argument ook als het gaat om een tabak en alcohol. De rechtse verdeeldheid als het gaat om de legalisering verdient al met al diepere analyse. Het is essentieel rechts op hun liberale grondslagen aan te spreken.
 

Conservatief christelijk


De tweede categorie bestaat uit politici van conservatief christelijke huize. Het primaire christelijke bezwaar betreft gratis geluk. Zelfs als er een drug zou bestaan die geen nadelige gevolgen heeft voor de gezondheid, niet verslavend is en niks kost, dan nog zou deze verboden moeten zijn. Gratis plezier botst met de christelijke moraal van deugd en lijdzaamheid. Het paternalisme van deze groep tegenstanders is nog een extra motief. Het anderen voorschrijven wat ze wel en niet mogen doen is de drug van dominee.
 

Opperwezen


Hoewel de weerstand tegen legalisering onder law and order conservatieven hardnekkig is, is het debat met hen niet onmogelijk. In principe zijn zij gevoelig voor argumenten. Dat geldt helaas niet voor de conservatieve christelijken. Wie gelooft in een opperwezen dat via een boek ons leefregels voorschrijft, gelooft dat de wereld pas een paar duizend jaar bestaat, enzovoort, enzovoort, heeft wel een groter probleem dat zijn of haar standpunt over drugs.
Maar ook hier is hoop. Progressieve christenen zijn voldoende pragmatisch om in te zien dat juist de criminalisering van drugs tot zulke onaanvaardbare maatschappelijke en gezondheidsproblemen leidt. Andere christelijke motieven als barmhartigheid spelen hierin een rol. Ook hier is een verdere analyse gewenst. In ieder geval is het zaak de progressieve christenen aan boord te krijgen.

 

ChristenUnie


christenunie Helaas is de ChristenUnie op dit punt uiterst conservatief. In hun programma melden ze dat ze het gedoogbeleid volledig willen afschaffen en alle drugsgerelateerde criminaliteit met wortel en tak willen uitroeien. Waarom de CU nu juist op dit punt zo conservatief is, is onduidelijk. Het is essentieel progressief christelijken aan boord te krijgen, iets wat in bijvoorbeeld Duitsland beter verloopt.
 

Medische stand


De derde categorie bestaat uit leden van de medische stand, die tegen elke vorm van gevaarlijk gedrag adviseren. Medische onderzoekers publiceren persbericht na persbericht over nieuwe, vaak geringe, correlaties tussen drugsgebruik en gezondheidseffecten. Vrijwel altijd betreft dit onderzoek met vele methodologische bezwaren, maar toch blijven artsen persberichten over de gevaren van cannabisgebruik verspreiden.
 

E-sigaret


De medische stand speelt ook een dubieuze rol in de discussie over de e-sigaret, die zij afwijzen terwijl de schadelijkheid van dit middel in het niet valt bij dan van tabak. De e-sigaret is een uitstekend alternatief voor rokers. Bewijs voor de hypothese dat de e-sigaret een gateway is naar roken is flinterdun en methodologisch wankel. Anderzijds heeft de medische wereld een grote rol gespeeld in de decriminalisering van gebruik door misbruik en verslaving als gezondheidsproblemen voor te stellen. Opnieuw is verdere analyse van belang.
 

Christiane F. syndroom


De vierde categorie is die van de bezorgde ouder. Dit is bezorgdheid over pubers die van jointje afglijden naar harddrugs, zichzelf prostitueren en uiteindelijk aan een overdosis overlijden. Dit Cristiane F. syndroom is de angst voor enge drugs, voor criminaliteit en voor het onbekende. De War on Drugs legitimeert zo zichzelf. Door de criminalisering van relatief onschuldige middelen als cannabis, ontstaan wantoestanden die de angst voor drugs weer versterken. Angst is vaak irrationeel en dat geldt zeker voor deze angst. De kans op dit Christiane F. scenario is uitermate klein, veel kleiner dan de risico’s van verkeer, alcohol of suïcide ten gevolge van depressie. Maar zoals zo vaak: één anekdotisch verhaal maakt meer indruk dan welke statistiek ook.
 

Vergismoorden


Toch is goede informatie het enige antidotum. Uiteindelijk heeft criminaliteit ten gevolge van de War on Drugs veel meer negatieve gevolgen voor de gemiddelde Nederlander dan drugsgebruik en -handel zelf. Aan cannabis gaat niemand dood, wel aan vergismoorden. Nederland steekt tevergeefs meer dan de helft van haar politionele capaciteit in de bestrijding van drugsgerelateerde criminaliteit, die ze ook zou kunnen besteden aan geweld- en verkrachtingszaken, inbraak en oplichting, zaken waar de burger eigenlijk veel meer last van heeft.
 

Drusgbazen


De vijfde categorie zijn de drugsbazen (legaal of illegaal). Hebzucht is wat hen drijft. De internationaal georganiseerde drugsmaffia is de grootste tegenstander van legalisering. De winsten zijn enorm en de pakkans is, zeker voor de toplaag, zeer klein. In veel productielanden is de politieke invloed van de illegale drugsbazen evident. In de politieke strijd om legalisering speelt deze categorie in Nederland waarschijnlijk geen rol, hoewel dat met de toenemende vermenging van onder- en bovenwereld niet helemaal zeker is.
 

Drankindustrie


De campagne tegen legalisering van cannabis in de VS werd bijvoorbeeld gesubsidieerd door de ‘legale’ drankindustrie. De politieke lobby van de drank- en tabaksbazen is ook in Nederland een probleem en die is ongetwijfeld gericht tegen legalisering. Zij zitten niet te wachten op extra concurrentie. Onder deze categorie moeten we eigenlijk ook de andere professionals scharen die leven van de War on Drugs.
 
Zij zitten niet te wachten op extra concurrentie
 

Actieplan

Al met al is de politieke weerstand tegen legalisering beperkt tot een zeer effectieve conservatieve minderheid van rechts-christelijken, conservatieve VVD’ers en de PVV. Zij spelen in op de angst voor de uitwassen van druggebruik en criminaliteit, waarbij oorzaak en gevolg effectief worden omgedraaid. Het getouwtrek over het volstrekt overbodige wietexperiment van dit kabinet is een nieuwe effectieve poging tot vertraging.
 

Voorstanders


Voorstanders vinden we links en rechts, van GroenLinks tot delen van de VVD en het FvD, dat zoals gezegd voorstander van legalisering is. D66 speelt op dit moment de actiefste rol. Wat nodig is een actieplan om de publieke opinie, die al voor legalisering is, tot uiting te laten komen in de verkiezingsuitslag. De legalisering moet veel hoger op de agenda. 
 
Gegeven dat er een meerderheid is voor legalisering van softdrugs is het verstandig om:
a) Ons te beperken tot cannabis, xtc en paddo’s.
b) Ons te scharen achter een helder legaliseringstraject.
c) Te kiezen voor polarisatie
 

Polarisatie

 

Dit laatste punt vereist wat toelichting. In mijn eigen wetenschappelijke werk op het gebied van opinies, attitudes en polarisatie spelen twee factoren een hoofdrol. De eerste is de informatie die iemand over het onderwerp heeft. In principe is iemands opinie een afspiegeling van de informatie in zijn of haar systeem. Maar dit lineaire verband wordt gemodificeerd door de tweede factor, betrokkenheid of belang. Is iemand zeer betrokken bij een onderwerp, dan wordt het verband tussen informatie en opinie niet lineair. Er kan dan bijvoorbeeld hysterese optreden. Dat wil zeggen dat nieuwe informatie tegen de huidige opinie nauwelijks effect heeft, tot een bepaalde drempel waarna een radicale omslag is te verwachten. Die drempel ligt vaak echter erg hoog. In het algemeen zorgt hoge betrokkenheid voor polarisatie.
In het algemeen zorgt hoge betrokkenheid voor polarisatie
 

Passieve meerderheid


Een idee uit ons werk is dat polarisatie verkeerd uit kan werken als de niet betrokken meerderheid een tegengestelde positie heeft. Dit was het geval in de zwarte piet discussie waarvoor gold dat grote delen van Nederland aanvankelijk voor zwarte piet waren en het tegelijkertijd geen belangrijke kwestie vonden. Acties tegen zwarte piet zullen dan leiden tot meer betrokkenheid in deze groep en activisme voor het andere standpunt. In zo’n geval is verspreiding van informatie zonder polarisatie een betere strategie. Maar in het geval van een passieve meerderheid voor ons standpunt is polarisatie wel verstandig. En dat is het geval als het gaat om de legalisatie van softdrugs.

 

Humor is essentieel

Ook dan moet nog steeds een verstandige strategie gehanteerd worden. Humor is bijvoorbeeld essentieel. Waar ik bijvoorbeeld aan denk is een goed georganiseerde campagne waarin we de voorstanders van de War on Drugs direct verantwoordelijk stellen voor de greep van de georganiseerde misdaad op ons land. Dat onder het motto dat als drugsgebruikers een beetje verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor de ellende in bijvoorbeeld Mexico, er bloed kleeft aan de handen van de politiek verantwoordelijken voor ons huidige drugsbeleid. En dan grappiger.

 

Door te polariseren maken we dit onderwerp weer politiek, dwingen we partijen dit onderwerp echt te agenderen en wordt Nederland hopelijk weer een voorbeeld van hoe het ook anders en beter kan.
 
 
Reageren kan hieronder in de comments of je kan mailen naar info@voc-nederland.org

    Leave Your Comment

    Your email address will not be published.*