Zojuist bereikte ons het trieste bericht dat Koos Zwart vandaag rond 14.00 uur is overleden in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam. Met Koos Zwart verliezen we een van de markantste en meest effectieve cannabisactivisten uit de Nederlandse geschiedenis.

Koos is van onschatbare waarde geweest voor de Nederlandse cannabiscultuur. Bij het grote publiek was hij vooral bekend van de Beursberichten voor wiet en hasj die hij in de jaren zeventig voorlas bij het legendarische VARA radioprogramma In de Rooie Haan. Hij haalde er de media tot in Japan mee en inspireerde Kees van Kooten bij het personage Koos Koets, de “oudere jongere” uit Juinen.

Koos was de zoon van Irene Vorrink, minister van volksgezondheid in het kabinet Den Uyl en met toenmalig minister van justitie Dries van Agt verantwoordelijk voor de wijziging van de Opiumwet in 1976. Koos heeft er zijn levenswerk van gemaakt om de erfenis van zijn moeder, het gedoogbeleid, de scheiding tussen soft en hard drugs en de decriminalisering van drugs en consumenten van drugs, te beschermen en uit te bouwen.

Hij deed dat vooral achter de schermen. Talloze coffeeshopeigenaren hadden Koos’ telefoonnummer in hun boekje of telefoon staan voor als het echt mis ging, met de gemeente of na een inval van de politie. In zo’n crisissituatie was Koos op zijn best en wist hij vrijwel altijd net zolang te polderen en te praten totdat er een schikking lag die voor beide partijen acceptabel was. Dat soort werk doe je in stilte, anders lukt het niet.

Koos was betrokken bij de oprichting van de Bond van Cannabis Detaillisten (BCD), de allereerste organisatie van coffeeshopondernemers in Nederland. Na onenigheid werd hij adviseur van het PCN, het Platform Cannabisondernemingen Nederland. Jarenlang leidde hij de PCN vergaderingen, van Purmerend tot Eindhoven en van Sneek tot Breda. Zijn monologen waren zowel geliefd als gevreesd: niemand wist meer van cannabis, coffeeshops en drugsbeleid dan Koos, maar hij kon er wel heel uitgebreid over oreren.

In 2011 kwam Koos naar twee van de vier VOC debatten over een reguleringsmodel voor cannabis, in Leeuwarden en Eindhoven. Als altijd leverde hij scherpe, maar opbouwende kritiek. Meerdere keren heb ik hem proberen over te halen zijn fameuze Beursberichten een keer live te doen op Cannabis Bevrijdingsdag. Maar zijn gezondheid liet het niet meer toe; zijn suikerziekte had steeds meer invloed op zijn dagelijks leven.

Bij het 40-jarig jubileum van In de Rooie Haan, op 11 januari, was Koos wél van de partij. Hij laakte het achteruit sukkelen van Nederland, nu in de rest van de wereld cannabis juist gelegaliseerd wordt. En hij wees op het belang van voorlichting over drugs: “En overigens, prijzen omroepen: het hoeft niet meer. In elk van de 600 coffeeshops hangt of ligt immers een prijslijst. Drugsvoorlichting: het moet. Het is telkens weer nodig te waarschuwen voor risico’s.”

We wisten dat het slecht ging met Koos. Afgelopen zomer stapte hij op als adviseur bij het PCN, boos en bitter. Af en toe belde hij me en dan wist ik dat ik drie tot vier uur af kon schrijven als werktijd. Toch was elke minuut leerzaam, vermakelijk en interessant. Koos was een geweldige verteller en hij had heel wat te vertellen.

Na jaren op een afgelegen boerderij in Zevenhuizen verhuisde hij rond de invoering van de wietpas weer terug naar Amsterdam. “Ik ga een guerillagroepje beginnen om de wietpas van tafel te krijgen”, meldde hij per telefoon, “ik moet er nu dicht bovenop zitten.” Elke toerist die vandaag in een Amsterdamse coffeeshop zit is Koos Zwart dank verschuldigd.

Met Koos Zwart verliezen we een van de markantste en meest effectieve cannabisactivisten uit de Nederlandse geschiedenis. Het is een gemiste kans van epische proporties dat de plannen om zijn kennis in de vorm van een documentaire te bewaren voor het nageslacht nooit van de grond zijn gekomen.

Zelf zag Koos het project niet echt zitten; hij was liever bezig met wat er nu speelde: de afbraak van het cannabisbeleid. En eigenlijk past het wel bij hem: zijn erfenis zal bestaan uit anekdotes, sterke verhalen en mythes met een grote kern van waarheid. Zo vader, zo zoon: de biografie van Koos’ stiefvader heeft als titel ‘Alleen tegen de wereld: Joop Zwart, de geheimzinnigste man van Nederland’.

We zullen Koos dit jaar passend herdenken op Cannabis Bevrijdingsdag. Een groot strijder is niet meer. Wij zetten zijn strijd tegen criminalisering van cannabis voort.

Derrick Bergman
Secretaris Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod